Επιμελητικό κείμενο

Το μέλλον σήμερα μοιάζει να είναι πιο κοντά από ποτέ. Μια σειρά από περιβαλλοντικές, τεχνολογικές και κοινωνικές μεταβολές μεταμορφώνουν τον πλανήτη και μας καλούν να αναλογιστούμε τη θέση μας σε αυτόν. Η Γη θυμίζει μια πόλη που συνεχώς εξαπλώνεται, ενώ την ίδια στιγμή περιοχές εγκαταλείπονται λόγω της κλιματικής αλλαγής και ακραίων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών. Η ζωή στις πόλεις αναδιοργανώνεται χάρη σε έξυπνα συστήματα που διαρκώς επεξεργάζονται τις κινήσεις μηχανών και ανθρώπων. Τεχνητές οικολογίες υπόσχονται λύσεις στα προβλήματα του αυξανόμενου πληθυσμού. Καθώς διαφορετικές εικόνες που ανήκαν κάποτε στο μέλλον γίνονται όλο και περισσότερο μέρος του παρόντος, η ανάγκη κατανόησης των σύγχρονων φαινομένων γίνεται διαρκώς πιο έντονη.

Η έκθεση Tomorrows εστιάζει στις πολυδιάστατες πτυχές που παρουσιάζει το μέλλον σήμερα, μέσα από το έργο καλλιτεχνών, αρχιτεκτόνων και designers. Η ενασχόληση με το μέλλον δεν είναι κάτι νέο γι’ αυτούς τους χώρους. Χαρακτηριστικές είναι οι οραματικές αρχιτεκτονικές προτάσεις της δεκαετίας του 1960 που αναφέρονταν στις υποσχέσεις των νέων δικτύων και στις δυνατότητες επίλυσης περιβαλλοντικών προβλημάτων μέσα από την τεχνολογία. Υποθετικά σενάρια αλλά και μακρόχρονα ερευνητικά έργα, όπως η Ηλεκτρονική πολεοδομία του Τάκη Χ. Ζενέτου, επεδίωκαν να φανταστούν αλλά και να επηρεάσουν αλλαγές προς ένα θεμιτό για τον άνθρωπο μέλλον. Στη σημερινή εποχή, η ενασχόληση με το αύριο γίνεται και πάλι επίκαιρη, παρουσιάζοντας ωστόσο κάποιες σημαντικές διαφορές. Σε αντίθεση με την προσμονή για το αύριο που διαφαίνεται στα έργα του παρελθόντος, οι σημερινές αφηγήσεις ξεκινούν από τις προκλήσεις και τις αντιφάσεις που διαμορφώνουν τις πιθανές εικόνες του μέλλοντος. Σενάρια υπερβολικά, απροσδόκητα και, συχνά, παράδοξα έχουν στόχο να εγείρουν ερωτήματα και να προκαλέσουν συζητήσεις. Ταυτόχρονα, λαμβάνοντας υπόψη πως το μέλλον καταφτάνει με διαφορετικές ταχύτητες στις διάφορες γεωγραφικές περιοχές, πολλές από τις σημερινές υποθέσεις υπογραμμίζουν το ρόλο που παίζουν οι τοπικές συνθήκες και ανάγκες. Τα έργα της έκθεσης δίνουν έμφαση στις ιδιαιτερότητες συγκεκριμένων τόπων. Ανάμεσά τους, ξεχωρίζουν οι πόλεις της Μεσογείου, το μέλλον των οποίων συνδέεται με την οικονομική κρίση, το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών.

Σημείο αφετηρίας και αναφοράς για την έκθεση αποτελεί η Οικουμενόπολη του Κωνσταντίνου Δοξιάδη, η πόλη που τον 22ο αιώνα θα καταλάμβανε ολόκληρο τον κατοικήσιμο πλανήτη. Σύμφωνα με τον οραματιστή πολεοδόμο, η επιθυμητή για τον άνθρωπο και το περιβάλλον ανάπτυξη της μελλοντικής πόλης βασιζόταν στη σχέση και την ισορροπία πέντε θεμελιωδών στοιχείων. Αυτά ήταν η φύση, τα κελύφη, τα δίκτυα, η κοινωνία και ο άνθρωπος. Τα στοιχεία αυτά της Οικιστικής του Δοξιάδη αξιοποιούνται για να μελετηθούν οι συνιστώσες του μέλλοντος, αλλά και για να κατανοηθούν οι μεταμορφώσεις των προσδοκιών μας για το αύριο. Πέντε θεματικές, που προκύπτουν από τα πέντε αντίστοιχα στοιχεία, γίνονται έτσι αφορμές για διερεύνηση. Λειτουργούν ως βασικές έννοιες για την έκθεση, και όχι ως αυστηρές κατηγορίες. Με τον τρόπο αυτό, τα θεμελιώδη στοιχεία του Δοξιάδη επαναπροσδιορίζονται, μεταλλάσσονται και πιθανώς ανατρέπονται, επιστρέφοντας σε ένα καίριο και βασικό ερώτημα: Ποιο μέλλον, εν τέλει, είναι θεμιτό και ποιος θα είναι ο ρόλος μας στη διαμόρφωσή του;