Δύο μήνες πριν από τα εγκαίνια της έκθεσης Tomorrows, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση φιλοξένησε μία ιδιαίτερη ομάδα έργασιας, που διαμορφώθηκε με πρωτοβουλία του αρχιτέκτονα Liam Young.

Συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, εικαστικοί, σκηνοθέτες, φωτογράφοι και αρχιτέκτονες συναντήθηκαν στη Διπλάρειο Σχολή και συνεργάστηκαν για τρεις ημέρες, από 17 έως 19 Μαρτίου, για να διαμορφώσουν από κοινού κριτικές αφηγήσεις για τη μελλοντική ζωή των κατοίκων της Αθήνας. Ξεκινώντας από τρέχοντα ζητήματα, φαινόμενα και τάσεις της πόλης, οι συμμετέχοντες φαντάστηκαν πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί η αυριανή καθημερινότητα, εστιάζοντας σε ένα υπαρκτό οικοδομικό τετράγωνο του κέντρου. Μέσα από συζητήσεις, εικονογραφήσεις και υποθέσεις, η ομάδα εργασίας διαμόρφωσε ένα πορτραίτο για την καθημερινότητα των κατοίκων, πιθανολογώντας για τις ανάγκες αλλά και τη δυναμική της μελλοντικής Αθήνας.

Κατά τον Liam Young, σε μια εποχή κατά την οποία οι εξελίξεις είναι πάρα πολύ γρήγορες και το παρόν πιο σύντομο και άμεσο από ποτέ, εγχειρήματα με υποθετικό και αναστοχαστικό χαρακτήρα είναι ιδιαιτέρως πολύτιμα, καθώς μπορούν να φωτίσουν πλευρές ενός μέλλοντος που μοιάζει δυστοπικό και άγνωστο. «Το μέλλον από μόνο του σήμερα είναι ένα επείγον εγχείρημα που επιζητεί ουσιαστική ενασχόληση από τις σημερινές γενιές.»

Την Κυριακή 19 Μαρτίου, πραγματοποιήθηκε συζήτηση ανοιχτή στο κοινό, όπου οι συμμετέχοντες της ομάδας παρουσίασαν τα αποτελέσματα του εργαστηρίου.

Στην ομάδα εργασίας συμμετείχαν οι:

Liam Young: αρχιτέκτονας, κινηματογραφιστής
Leigh Alexander: συγγραφέας
James Bridle: καλλιτέχνης, συγγραφέας
Bruce Sterling: συγγραφέας
Μαρίνα Γιώτη: σκηνοθέτρια, εικαστικός
Πάνος Δραγώνας: αρχιτέκτονας
Ιωάννα Μπουραζοπούλου: συγγραφέας

Οι συζητήσεις του εργαστηρίου εικονογραφήθηκαν ζωντανά από τον Κώστα Χαρίτο.
 
Οι ιστορίες, οι οποίες δημιουργήθηκαν, αποτέλεσαν το περιεχόμενο της νέας δικάναλης βίντεο εγκατάστασης του Liam Young ειδικά για την έκθεση Tomorrows.

Eικασίες, ιστορίες, μυθοπλασίες: Τι ρόλο μπορούν να παίξουν ως αναπόσπαστα τμήματα αρχιτεκτονικών και καλλιτεχνικών έργων σε μια εποχή αντιφατικών μηνυμάτων; Πώς μπορούν να πραγματευτούν φευγαλέα για το νου φαινόμενα, όπως είναι η κλιματική αλλαγή ή η ταχεία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης; Σε ποιο βαθμό μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές;
 
Στο πλαίσιο της έκθεσης Tomorrows, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση διοργάνωσε ένα απόγευμα ομιλιών που εστίασαν σε σύγχρονες πρακτικές και μεθοδολογίες, ξεκινώντας από υποθέσεις για να διερευνήσουν κοντινά ή μακρινά αύριο. Συμμετέχοντες από την έκθεση κλήθηκαν να παρουσιάσουν τις προσεγγίσεις τους και τον τρόπο που απαντούν μέσω αυτών στις ανησυχίες και τις προσδοκίες κατοίκων και χρηστών. Μέσω των προσεγγίσεων αυτών, προέκυψαν υποθέσεις και για τα νέα πιθανά χαρακτηριστικά του design και της αρχιτεκτονικής. Αφήνοντας πίσω το λειτουργικό τους χαρακτήρα, επαναπροσδιορίστηκαν, με στόχο το σχεδιασμό υπερβολικών σεναρίων και την πρόκληση συζητήσεων για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση αλλά και την τεχνολογία. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης, διαφορετικά παραδείγματα έγιναν αφορμή για τη διαμόρφωση ενός χώρου κριτικού αναστοχασμού, όχι μόνο για τα πιθανά, αλλά και τα θεμιτά αύριο.

Θεματικές ενότητες και συμμετέχοντες:

5:00 μ.μ.
Τεχνο-φυσικά περιβάλλοντα στην εποχή της κλιματικής αλλαγής
με τις Στεφανία Στρούζα & Φωτεινή Σετάκη, Ζηνοβία Τολούδη και τον Michael Young
 
7:00 μ.μ.
Ρούχα για ένα μέλλον υπό παρακολούθηση
με την Behnaz Farahi και τον Adam Harvey
 
8:30 μ.μ.
Εικόνες από την πόλη του αύριο
με την Πηνελόπη Χαραλαμπίδου και τον Liam Young

με τους Strange Telemetry (Tobias Revell και Georgina Voss)

Οι διάφορες προτάσεις για την «έξυπνη πόλη του αύριο» συχνά εστιάζουν σε λαμπρές αποπολιτικοποιημένες τεχνολογίες και συστήματα που περικλείουν ασφυκτικά έναν υπάκουο και σταθερό πληθυσμό. Οι πόλεις, όμως, έχουν ήδη ενσωματωμένη ανθρώπινη και τεχνολογική νοημοσύνη, καθώς επίσης μακροχρόνιες υποδομές και βαθιά και πολύπλοκη πολιτική ιστορία. Πόσο χώρο αφήνουν τα τρέχοντα σενάρια των έξυπνων πόλεων για την εννοιολογικοποίηση πληθυντικών, υποθετικών και ανταγωνιστικών μελλόντων; Πώς λοιπόν μπορεί, αντιθέτως, να ληφθεί υπόψη μια βαθύτερη κατανόηση των υπαρχόντων κοινωνικο-τεχνικών συστημάτων;

Το διήμερο εργαστήριο εισήγαγε τους συμμετέχοντες στις βασικές αρχές του Υποθετικού και του Κριτικού Design (Speculative and Critical Design) και στην εφαρμογή του στο αστικό περιβάλλον. Στη διάρκεια του εργαστηρίου, οι Strange Telemetry έδωσαν έμφαση σε αναλυτικά εργαλεία, μοντέλα στρατηγικής και σκέψης συστημάτων, καθώς και σε μορφές πρακτικής που προάγουν έναν κριτικό αναστοχασμό σχετικά με το παρόν και μια σύλληψη πιθανών ετερογενών μελλόντων.

Οι δράσεις του εργαστηρίου επικεντρώθηκαν στην πόλη της Αθήνας ως πηγή και σημείο έμπνευσης. Ελήφθησαν υπόψη παράγοντες μακροεπιπέδου, όπως η οικονομική κρίση, οι μετακινήσεις πληθυσμών και η κλιματική αλλαγή, αλλά ταυτόχρονα το εργαστήριο εστίασε στο ρόλο της πόλης ως σημείου ανταγωνιστικών πολιτικών στο χώρο της Μεσογείου, αντλώντας υλικό από την πολιτική ιστορία και τον πολιτισμό της Αθήνας, τα υλικά τεχνουργήματά της, τους θεσμούς της, τη γεωγραφική της θέση και το οικοδομημένο περιβάλλον της.

Βιογραφικά καλλιτεχνών:

Η Strange Telemetry είναι μια ερευνητική και συμβουλευτική εταιρεία. Μέσα από πρότζεκτ design, εργαστήρια και κείμενα, διερευνά και φωτίζει τα πλαίσια μέσα στα οποία συλλαμβάνονται, χτίζονται, χρησιμοποιούνται και ελέγχονται οι τεχνολογίες. Η Strange Telemetry είναι μια συλλογικότητα εργαζομένων, που συγκεντρώνει μια διευθυντική ομάδα διεθνώς αναγνωρισμένων καλλιτεχνών, επιμελητών, designers και κοινωνικών επιστημόνων. Διαθέτει μεγάλη εμπειρία στο κριτικό design και στην κατασκευή υποθετικών μοντέλων, στη στρατηγική πρόβλεψη και στη διοργάνωση δημιουργικών εργαστηρίων. Τελεί υπό την ιδιοκτησία και διαχείριση των μελών της, με στόχο τη διατήρηση της αυτονομίας και ανεξαρτησίας της.
http://www.strangetelemetry.com/
 
Η Τζωρτζίνα Βος είναι ανθρωπολόγος τεχνολογίας, καλλιτέχνης και συγγραφέας, το έργο της οποίας εστιάζει σε συστήματα πολιτικής και υποδομών που θεμελιώνουν και διαμορφώνουν τεχνολογικές πρακτικές, καθώς και στα χωρικά στοιχεία αυτών των σχέσεων. Έχει λάβει αναθέσεις και έχει εκθέσει έργα της στο Brighton Digital Festival (Αγγλία), στο Artefakt Festival (Λουβαίν, Βέλγιο) και στο Milton Keynes International Festival (Αγγλία). Έχει κάνει καλλιτεχνικά residencies στο RAMLAB (Ρότερνταμ), στο Πειραματικό Ερευνητικό Εργαστήριο του Pier 9 στο Autodesk (Σαν Φρανσίσκο) και στο Lighthouse Arts (Μπράιτον). Η Βος έχει διδακτορικό στις Σπουδές Επιστημών και Τεχνολογίας από το Science Policy Research Unit (SPRU) του Πανεπιστημίου του Σάσεξ (Αγγλία). Κείμενά της έχουν δημοσιευτεί στα έντυπα The Atlantic, The Guardian και HOLO Magazine, ενώ είναι συγγραφέας του βιβλίου Stigma and the Shaping of the Pornography Industry (Routledge, 2015). Είναι συνιδρύτρια και διευθύντρια της Strange Telemetry και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κριτικών Σπουδών και Design στο Πανεπιστήμιο Καλών Τεχνών του Λονδίνου, όπου διευθύνει επίσης το ερευνητικό εργαστήριο. Twitter: @gsvoss
 
Ο Τομπάιας Ρέβελ είναι καλλιτέχνης και designer. Στο έργο του, στο οποίο συνδυάζει διάφορα μέσα και ιδιώματα, καταπιάνεται με αποτυχημένες ουτοπίες, παρίες, ανεξήγητα φαινόμενα και με την ιδέα της τεχνολογίας ως εδαφικής επικράτειας. Ο Τομπάιας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Κριτικού και Ψηφιακού Design στο London College of Communication του Πανεπιστημίου Καλών Τεχνών του Λονδίνου (UAL). Είναι συνιδρυτής της ερευνητικής συμβουλευτικής εταιρείας Strange Telemetry και το ήμισυ του ερευνητικού και επιμελητικού πρότζεκτ Haunted Machines. Διδάσκει και εκθέτει διεθνώς και πρόσφατα έχει εμφανιστεί στα Improving Reality (Μπράιτον), FutureEverything (Μάντσεστερ), Impakt (Ουτρέχτη), Web Directions (Σίδνεϋ), Transmediale (Βερολίνο) και Lift (Γενεύη). Είναι υποψήφιος διδάκτορας design στο Πανεπιστήμιο Goldsmiths του Λονδίνου. Twitter: @tobias_revell

Μια συζήτηση για τις βασικές αρχές της έρευνας του Ζενέτου για την πόλη και την κατοικία του μέλλοντος, αλλά και επαναξιολόγηση της «Ηλεκτρονικής πολεοδομίας», σύμφωνα με τις τρέχουσες τεχνολογικές και κοινωνικές εξελίξεις.

Στις 29 Ιουνίου 2017 συμπληρώνονται 40 χρόνια από το θάνατο του Τάκη Χ. Ζενέτου. Ως εκφραστής ενός οραματικού και ριζοσπαστικού μοντερνισμού, ο Ζενέτος θεωρείται μια από τις σημαντικότερες μορφές της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Πέρα από καταξιωμένος designer με εξαιρετικές γνώσεις τεχνολογίας, ο Ζενέτος υπήρξε ένας ακούραστος ερευνητής, ο οποίος εκπόνησε οραματικές μελέτες που ανταποκρίνονταν στις απαιτήσεις ενός κόσμου πολύ πιο εξελιγμένου από την Ελλάδα της δεκαετίας του 1970. Μελετώντας άρθρα από επιστημονικά περιοδικά της εποχής, ο Ζενέτος προσδιόρισε με μεγάλη ακρίβεια πολλές από τις ηλεκτρονικές εφαρμογές που καθορίζουν την καθημερινότητα του 21ου αιώνα, όπως η «τηλε-διεκπεραίωση» και η «τηλε-εργασία», και σχεδίασε ένα μεγάλο εύρος εξαιρετικά ευρηματικών υποδομών σε διαφορετικές κλίμακες. Η αναλυτική παρουσίαση της μελέτης για την Ηλεκτρονική πολεοδομία στην έκθεση Tomorrows προσφέρει την αφορμή για μια επαναπροσέγγιση του οραματικού έργου του Ζενέτου. Η συζήτηση θα επικεντρωθεί στις βασικές αρχές της έρευνας του Ζενέτου για την πόλη και την κατοικία του μέλλοντος, καθώς και στην επαναξιολόγηση της Ηλεκτρονικής πολεοδομίας, σύμφωνα με τις τρέχουσες τεχνολογικές και κοινωνικές εξελίξεις. Θα επιχειρηθεί ακόμη η ανάδειξη ορισμένων κρυμμένων πτυχών του ελληνικού μοντερνισμού, αλλά και των οραμάτων της δεκαετίας του 1960.

Ομιλητές:
Πάνος Δραγώνας, αρχιτέκτονας, Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών
Λυδία Καλλιπολίτη, αρχιτέκτονας, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Rensselaer Polytechnic Institute
Μανόλης Μαρμαράς, αρχιτέκτονας, Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
Γιώργος Τζιρτζιλάκης, αρχιτέκτονας, Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Στη Μικρή Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση

Με τους: Daniel Rourke, Geraldine Juárez

Τι είναι η «μετα-φύση» και πώς σχετίζεται με το βαθύ γεωλογικό χρόνο της Γης; Η κατασκευή με τρισδιάστατη εκτύπωση με ποιους τρόπους μπορεί να επηρεάσει τα αυριανά τεχνο-φυσικά περιβάλλοντα; Οι ριζοσπαστικές εφαρμογές και υποθέσεις σχετικά με τη χρήση της μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση των συντελούμενων μεταμορφώσεων του πλανήτη;

Καθώς το ανθρώπινο αποτύπωμα στον πλανήτη είναι πλέον όλο και πιο ορατό, γίνεται αντίστοιχα εμφανής η ανάγκη για νέες μορφές παρέμβασης που να λαμβάνουν υπόψη αυτή τη μακρά, χρονική επίδραση. Φαίνεται πως, ενόσω αναπτύσσαμε πλανητικούς τρόπους όρασης, επικοινωνίας και ελέγχου, μεταβάλλαμε τα ίδια τα οικοσυστήματα πάνω στα οποία επιδιώκαμε να κυριαρχήσουμε. Καθιστώντας ολόκληρη τη Γη ένα αντικείμενο επιστημονικής μελέτης και, συγχρόνως, εμπορικού ενδιαφέροντος, βρεθήκαμε να εμπλεκόμαστε στα βαθιά μέλλοντα του κάθε οργανισμού που μεγαλώνει, σέρνεται και ανθίζει πάνω στην επιφάνειά της. Βρεθήκαμε έτσι να κατοικούμε σε ένα κόσμο όπου, όπως περιγράφουν οι Richard Pell και Lauren Allen, οι οργανισμοί, τα ενδιαιτήματά τους και οι εξελικτικές τους οικοθέσεις «δεν καθορίζονται πλέον απλώς από οικολογικές πιέσεις, αλλά από μια διαρκή διαπραγμάτευση μεταξύ εμπορίου, κανονισμών και γενετικής»¹. Ή, όπως αναφέρει ο Jason Moore, ο καπιταλισμός είναι ένας συγκεκριμένος τρόπος οργάνωσης της φύσης.

Το εργαστήριο #additivism, των Daniel Rourke και Geraldine Juárez, προσκάλεσε τους συμμετέχοντες σε μια διερεύνηση της ιστορίας της μετα-φύσης, της γεω-ιστορίας και των Μεσογειακών κοσμο-οικολογιών, δίνοντας παράλληλα έμφαση σε κριτικές προσεγγίσεις που προέρχονται από τη συνάντηση της τέχνης και του design με τον ακτιβισμό. Το #Additivism, που εκλαμβάνει την κατασκευή με τρισδιάστατη εκτύπωση ως κριτικό του πλαίσιο, ενώ ως όρος είναι ένα σύμμειγμα των αγγλικών λέξεων additive (προσθετικός) και activism (ακτιβισμός), συγκεντρώνει παραδείγματα ριζοσπαστικών προσεγγίσεων σε συλλογικές δράσεις, διερευνώντας ένα ευρύ φάσμα, από το τοπικό έως τις κλίμακες του γεωλογικού χρόνου.

Σε αυτό το διήμερο εργαστήριο εντοπίστηκαν και κατονομάστηκαν οι επιστημικές συνθήκες κάτω από τις οποίες ο όρος «μετα-φύση» αναδύεται και κυριαρχεί. Ελήφθη υπόψη η προσθετική λογική του εξτρακτιβισμού (αφαίρεσης από τη φύση) και οι βαθιές καταβολές του σε τεχνο-επιστημονικά εγχειρήματα όπως η εμβιομηχανική και η γεωμηχανική. Εξετάστηκαν οι Μεσογειακές κοσμο-οικολογίες και δομές γνώσης και δράσης ικανές να υπάρξουν έξω ή πέρα από «το Ευρώκαινο και το Τεχνόκαινο που εκκίνησαν οι Ευρωπαίοι»². Και στο τέλος, διερευνήθηκαν τα ερωτήματα:

Είμαστε σε θέση να φανταστούμε εναλλακτικές προσεγγίσεις που δεν θέτουν σε προτεραιότητα τις ανθρώπινης κλίμακας δράσεις και παρεμβάσεις; Για ποιον, γιατί και με ποιο κόστος παράγεται τελικά η «μετα-φύση»; Είναι εφικτό να σκεφτούμε την ανάδυση μιας ηθικής πάνω στη μετα-φύση;

Το εργαστήριο περιλάμβανε μια θεωρητική και κριτική συνεδρία και μια πρακτική και συνεργατική συνεδρία.

Οι συμμετέχοντες προσκλήθηκαν να ανταλλάξουν προκλητικές σκέψεις και ιδέες και να εκπονήσουν υποθετικά μοντέλα, κείμενα, σχεδιαγράμματα, σχέδια κ.λπ. Στο πλαίσιο του εργαστηρίου, μυήθηκαν στις διαδικασίες του προσθετικού σχεδιασμού με το πρόγραμμα Meshmixer.

¹ "Out of the Lab, Into the Wild - Center for PostNatural History". Προσπελάστηκε στις 11 Ιανουαρίου 2016. http://postnatural.org/Out-of-the-Lab-Into-the-Wild
² P. Sloterdijk, “The Anthropocene: A Process-State at the Edge of Geohistory?”, στο Art in the Anthropocene, επιμ. E. Turpin & H. Davis, Open Humanities Press, Λονδίνο 2015, σελ. 328.

 
Χρήσιμη βιβλιογραφία:
Preface to a Genealogy of the Postnatural  των Richard W. Pell & Lauren B. Allen
Introduction to Capitalism in the Web of Life: Ecology and the Accumulation of Capital του Jason Moore [PDF]
 
Downloads:
The 3D Additivist Manifesto additivism.org/cookbook
Ocean Acidification in the Mediterranean

Βιογραφικά καλλιτεχνών:

Ο Ντάνιελ Ρουρκ (Μεγάλη Βρετανία) είναι συγγραφέας και καλλιτέχνης. Στο έργο του, ασχολείται με τη θεωρητική και επιστημονική φαντασία, σε μια αναζήτηση ενός ριζοσπαστικού «εκτός» του ανθρώπου και των ανθρωπιστικών σπουδών, που περιλαμβάνει εκτεταμένη έρευνα στη διατομή μεταξύ της ψηφιακής υλικότητας, των τεχνών και του μετα-ουμανισμού. Στην καλλιτεχνική πρακτική του, ο Ντάνιελ επινοεί και δημιουργεί συνεργατικές πλατφόρμες που προάγουν τον ανοιχτό και κριτικό διάλογο πάνω στα θέματα της θεωρίας των μέσων και του μετα-ουμανισμού. Το 2015 κυκλοφόρησε το The 3D Additivist Cookbook, από κοινού με τη Μόρεσιν Αλαγιάρι. Πρόσφατα ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στις Καλές Τέχνες, στο Πανεπιστήμιο Goldsmiths του Λονδίνου. 

Η Τζέραλντιν Χουάρες είναι καλλιτέχνης που εργάζεται με την ιστορία, τις αφηγήσεις και τα πλαίσια των τεχνολογιών των μέσων και την τεχνική και την οικονομία που συνδέεται με αυτές. Ανάμεσα στις πρόσφατες ομαδικές εκθέσεις που έχει συμμετάσχει περιλαμβάνονται οι: University of Disaster, Περίπτερο Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, Μπιενάλε Βενετίας· Situations/ Placeholder, Fotomuseum, Βίντερτουρ Ελβετίας· Works for Radio, Cinemateket, Κοπεγχάγη· και exstrange.com. Κείμενά της έχουν δημοσιευτεί στα The Radiated Book (Constant, 2016), Intercalations 3: Reverse Hallucinations from the Archipelago (K. Verlag, 2017) και στην επιθεώρηση αρχιτεκτονικής, τοπίου και πολιτικής οικονομίας Scapegoat (2017). http://geraldine.juarez.se